Gotowość Cywilna V - Rodzaje Zagrożeń

Artykuł powstał na podstawie publikacji FEMA - "Basic Preparedness" oraz wytycznych służb ratowniczych. Zapoznasz się z nim ze strategiami gotowościowymi wobec różnego rodzaju stanów kryzysowych.

Jest to część piąta serii artykułów:

1. Zdobycie informacji
2. Plan awaryjny
3. Zapasy awaryjne
4. Schronienie
5. Rodzaje zagrożeń

Część V - Rodzaje Zagrożeń

W naszym regionie geograficznym, niektóre klęski żywiołowe przytrafiają się częściej, inne rzadziej lub w ogóle. W Polsce nie zagrażają nam tektoniczne trzęsienia ziemi czy tsunami, za to regularnie zdarzają się orkany, powodzie i susze. W tym artykule omówimy różne rodzaje katastrof i zagrożeń, omówimy szanse na ich wystąpienie na terytorium Polski oraz powtórzymy podstawowe zasady reagowania na każde z nich.

Pożary

Pożary to najczęstsze zagrożenie z jakim możemy się spotkać. Ich ogólna ilość w ostatnich latach zmalała, lecz jednocześnie ilość pożarów obiektów użyteczności publicznej i obiektów mieszkalnych pozostała na podobnym poziomie.

Najczęstsze przyczyny pożarów

Do najczęstszych przyczyn pożarów, Komenda Główna Straży Pożarnej zalicza:

• Nieostrożność osób dorosłych przy posługiwaniu się ogniem otwartym (w tym np. papierosy, zapałki).
• Nieostrożność osób dorosłych przy posługiwaniu się substancjami łatwopalnymi.
• Nieprawidłowa eksploatacja środków transportu.
• Nieprawidłowa eksploatacja elektrycznych urządzeń grzewczych.
• Nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych.

Jak się zabezpieczyć przed pożarem

• Pamiętaj o głównych przyczynach pożarów.
• Sprawdzaj okresowo instalacje gazową, grzewczą, chłodniczą oraz wentylacyjną.
• Co 5 lat sprawdzaj stan techniczny domu, instalacji elektrycznej i piorunochronnej.
• Zadbaj o prawidłowe składowanie materiałów palnych i zapewnienie dróg ewakuacyjnych.
• Zaopatrz się w systemy przeciwpożarowe - nie ma obowiązku posiadania gaśnicy w domu, lecz mimo wszystko warto się w nią zaopatrzyć.
• Zainstaluj czujniki dymu.

Burze, orkany, tornada, gradobicia

Gwałtowne zjawiska pogodowe są na przestrzeni ostatnich lat coraz częstsze. W 2007 roku tzw. Biały Szkwał na Mazurach spowodował śmierć 70 osób. Seria trąb powietrznych z sierpnia 2008 roku pozbawiła życia 3 osoby, rannych zostało 56, a 770 budynków zostało zniszczonych lub uszkodzonych. Nawałnice z sierpnia 2017 roku pochłonęły 6 żyć, 62 osoby zostały ranne, zniszczonych zostało ponad 12 tysięcy budynków mieszkalnych i drugie tyle gospodarczych, tysiąc kilometrów dróg, 20 mostów i setki hektarów upraw i lasów. Wartość strat przekroczyła 250 mln złotych.

Jak się zabezpieczyć przed gwałtownymi wichurami

Po pierwsze, należy obserwować komunikaty alarmowe oraz prognozy pogody. Następnie przygotować się do wichury, zgodnie z instrukcjami RCB:

• usunąć z parapetów, balkonu, obejścia wszystkie przedmioty, które mogą zostać porwane przez wiatr i stanowić zagrożenie
• zamknąć okna i drzwi, jeżeli istnieje taka potrzeba dodatkowo je zabezpieczyć
• przygotować oświetlenie zastępcze – latarki z zapasem baterii
• zapewnić bezpieczeństwo swoim zwierzętom, zwłaszcza tym przebywającym na zewnątrz
• znaleźć bezpieczne miejsce dla swojego pojazdu – z dala od drzew, reklam, szyldów i słupów trakcji energetycznej

Gdy wichura już dotrze do Twojego miejsca, należy przestrzegać zasad bezpieczeństwa:

• nie wychodź na zewnątrz, jeżeli nie jest to niezbędne;
• jeżeli jesteś poza domem, poszukaj bezpiecznego schronienia;
• nie zatrzymuj się pod drzewami, wyłącz gaz i elektryczność, aby ograniczyć niebezpieczeństwo powstania pożaru;
• nie korzystaj z windy, ponieważ w przypadku zaniku zasilania istnieje ryzyko uwięzienia;
• zachowaj szczególną ostrożność podczas jazdy samochodem, po pierwsze ze względu na mogące się łamać konary, po drugie – przy wyjeździe z osłoniętej drogi na otwartą przestrzeń istnieje ryzyko zdmuchnięcia samochodu.

Po wichurze:

• poinformuj odpowiednie służby (straż pożarną, policję, pogotowie energetyczne, gazowe oraz inne właściwe służby) o zdarzeniach, które mają znaczenie dla bezpieczeństwa ludzi;
• pomóż osobom rannym i poszkodowanym – udziel im pierwszej pomocy;
• uważaj na leżące lub zwisające przewody elektryczne, pod żadnym pozorem ich nie dotykaj i nie próbuj ich samodzielnie usuwać;
• zrób zdjęcia zniszczeń w Twoim domu (budynku i wyposażenia), gdyż mogą stanowić dowód w procedurze odszkodowawczej; wezwij służby techniczne, uprzednio wyłączając gaz i elektryczność w przypadku gdy zobaczysz iskrzenie instalacji elektrycznej, popalone przewody lub też poczujesz swąd spalonej instalacji.

Powodzie

Powodzie i podtopienia zdarzają się w Polsce regularnie - pisał o nich już Jan Długosz. Od maja do października mamy do czynienia z powodziami opadowymi, przy czym rozróżniamy tutaj dwa ich rodzaje.

Powodzie opadowo - nawalne cechują się krótkimi, gwałtownymi opadami, w czasie których w ciągu godziny może spaść na ziemię nawet połowa miesięcznych opadów. Takie powodzie są największym zagrożeniem w terenach zurbanizowanych, w których mniejsza liczba wody wsiąka w powierzchnie oraz przy małych rzekach. Powodzie takie mają miejsce głównie w lecie i zazwyczaj towarzyszą im burze. Ich efektem są najczęściej lokalne podtopienia, niemniej mogą mieć też poważniejsze skutki, jak podczas powodzi w dorzeczu Wisły w 2001 roku.

Powodzie opadowo - rozlewne wynikają z długotrwałych, kilkudniowych opadów na dużym obszarze. Przykładem tego typu powodzi jest powódź tysiąclecia z 1997 oraz powódź w Europie Środkowej z roku 2010.

W półroczu zimowym, od października do kwietnia, mamy najczęściej do czynienia z powodziami roztopowymi oraz zatorowymi. W pierwszym przypadku następuje wezbranie rzek na skutek topnienia pokrywy lodowej, w drugim na rzekach tworzą się zatory lodowe (z kry lub śryżu - drobinek lodu) które spiętrzają poziom wody. Aktualnie ryzyko takich powodzi, przy coraz cieplejszych zimach oraz mniejszej pokrywie śnieżnej jest coraz mniejsze.

Na terenach nadmorskich istnieje ryzyko wystąpienia jeszcze jednego rodzaju powodzi - powodzi sztormowej. Występuje ona, gdy podczas wiatrów sztormowych woda morska zostanie wepchnięta do ujścia rzeki, co prowadzi do cofki powodziowej, które jest w stanie zalać nisko położone tereny. W Polsce terenem narażonym na taki rodzaj powodzi są Żuławy Wiślane.

Jak przygotować się w przypadku zagrożenia powodzią

• Włącz radio, ustaw lokalną stację i słuchaj komunikatów.
• Jeśli masz taką możliwość, odeślij dzieci i osoby starsze w bezpieczne miejsce.
• Upewnij się, że twoja rodzina zna plan awaryjny i postępuj zgodnie z nim.
• Przenieś miejsce sypialne i wartościowe rzeczy na wyższe kondygnacje budynku.
• Zgromadź zapasy awaryjne.
• Dbaj o to, by twój telefon był naładowany.
• Pojazdy przenieś na wyższe, niezagrożone powodzią miejsca.
• Zabezpiecz budynek i przygotuj worki z piaskiem.
• Rozważ ewakuację zwierząt - wojsko i służby nie będą w stanie tego zrobić. Przygotuj się do ewakuacji zwierząt i umów się z sąsiadami w sprawie pomocy przy załadunku.
• Paszę dla zwierząt przenieś w bezpieczne miejsce.
• Zabezpiecz niebezpieczne substancje: pestycydy, farby, lakiery, rozpuszczalniki, zbiorniki z olejem i paliwem.
• Utrzymuj w sprawności sprzęt pływający, jeśli takowy posiadasz (łódki, pontony). Używaj go tylko w przypadku zagrożenia życia.
• Przygotuj się do ewakuacji.

Jak postępować podczas powodzi

• Wyłącz instalację elektryczną i gazową, zabezpiecz kanalizację i szambo.
• W przypadku niebezpieczeństwa natychmiast przenieś się na wyżej położone tereny.
• Miej przy sobie telefon komórkowy i powerbank, dbaj by telefon zawsze był naładowany.
• Włącz radio, ustaw lokalną stację i słuchaj komunikatów.
• Przygotuj się do ewakuacji. Pamiętaj by łącznie zebrać nie więcej niż 50kg przedmiotów (lub 20kg na osobę).
• Miej przy sobie apteczkę i dostęp do zapasów awaryjnych
• Nie używaj wody ze studni ani wody gruntowej

Sygnały alarmowe

Flagi są bardzo często wykorzystywane podczas powodzi w przypadku odcięcia możliwości ucieczki. Pamiętaj znaczenia kolorów flag i podstawowe znaki pokazywane załogom śmigłowca:

• Biała flaga: potrzebna ewakuacja
• Czerwona flaga: potrzebna pomoc medyczna
• Niebieska flaga: potrzebna woda i pożywienie
• Jedna uniesiona ręka: wszystko w porządku
• Dwie uniesienie ręce: potrzebna pomoc

Mrozy i śnieżyce

O ile same mrozy są naturalnym zjawiskiem i z reguły rzadko występują w formie ekstremalnej, mrozy poniżej -20 stopni zdarzają się sporadycznie również w Polsce. Należy pamiętać, że odmrożenia pojawią się już po 30 minutach bezpośredniego narażenia niezabezpieczonej skóry na temperaturę poniżej -17 stopni, przy wietrze 8 km/h. W przypadku dłuższego przebywania w takich temperaturach, powinniśmy szczególną uwagę zwrócić na objawy hipotermii u siebie i bliskich (dreszcze, następnie spowolnienie tętna i oddechu, senność i dezorientacja). Aby uniknąć negatywnych skutków mrozów, pamiętaj o ciepłym posiłku (węglowodany są ważne w takich warunkach) i odpowiednim ubraniu. Chroń płuca za pomocą szalika i dbaj o nawodnienie - gdy powietrze jest suche i zimne, ryzyko odwodnienia jest wysokie.

Intensywne śnieżyce zdarzają się w Polsce coraz rzadziej, jednak nadal nie są niczym niezwykłym, zwłaszcza w terenach górskich i na pomorzu.

• W czasie śnieżycy pozostań w domu
• Jeśli musisz wyjść, ubierz się wielowarstwowo i poinformuj kogoś o docelowym miejscu podróży i przewidywanym czasie.
• Uważaj na oblodzonym terenie i zwracaj uwagę na sople

Jeśli jesteś w trasie:

• Pozostań w samochodzie. Nie szukaj pomocy samotnie, chyba że widzisz jakiś budynek w odległości max. 100 metrów
• Popraw izolację samochodu wszelkimi możliwymi sposobami
• Uruchamiaj silnik co godzinę na 10 minut, w czasie pracy silnika włącz ogrzewanie oraz światła samochodu.
• Co jakiś czas sprawdzaj, czy rura wydechowa nie jest zapchana śniegiem i lekko uchylaj okna.
• Zwracaj uwagę na wymienione wyżej objawy hipotermii oraz na odmrożenia.
• Zmieniaj pozycje, rób proste, lekkie ćwiczenia
• Jeśli w aucie znajduje się więcej pasażerów, śpijcie po kolei

Trzęsienia ziemi

Polska nie należy do obszarów sejsmicznych, sporadycznie mają one miejsce, zwłaszcza na Dolnym Śląsku (Góry Kaczawskie, Karkonosze, Wał Trzebnicki) i w Małopolsce (wzdłuż linii Oświęcim - Herby). Niewielkie trzęsienia ziemi mogą być odczuwalne w innych regionach Polski (np. wstrząsy z 2004 roku o sile 4.5 w skali Richtera były odczuwalne na Pomorzu, Warmii, Mazurach i Podlasiu).

Najczęstszym powodem wstrząsów w Polsce są tąpnięcia w kopalniach, z ich powodu zginęło w ciągu ostatnich 20 lat dwóch górników kopalni Wujek i jeden górnik z kopalni Marcel. Takie wstrząsy mogą spowodować lekkie uszkodzenia, po każdym należy sprawdzić kondycję budynku.

Jeśli znajdujemy się poza granicami Polski, na obszarze aktywnym sejsmicznie, amerykański serwis Ready.gov, poza odpowiednim przygotowaniem, zakładającym odpowiednie zabezpieczenie budynku i wykupienie ubezpieczenia, zaleca następujące zasady postępowania podczas trzęsienia ziemi:

• Jeśli jesteś w samochodzie, zjedź na pobocze i wrzuć hamulec ręczny.
• Jeśli jesteś w łóżku, połóż się na brzuchu i zasłoń głowę i kark poduszką.
• Jeśli jesteś na zewnątrz, trzymaj się z dala od budynków.
• Jeśli jesteś wewnątrz budynku, nie wychodź z niego i trzymaj się z daleka od okien i drzwi.
• Gdziekolwiek jesteś, upadnij na kolana i złap się czegoś. Jeśli poruszasz się na wózku, zablokuj koła i nie schodź z wózka.
• Pamiętaj o osłonie głowy i karku, znajdź schronienie (np. pod biurkiem)

Upały i susze

Upały są poważnym zagrożeniem dla zdrowia i chociaż z roku na rok jesteśmy z nimi coraz bardziej obyci, należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach postępowania podczas upału, szczególnie istotnych dla osób starszych i dzieci:

• Pamiętaj o nakryciu głowy i okularach z filtrem UV.
• Stosuj krem z filtrem.
• Noś jasne, przewiewne ubrania.
• W pomieszczeniach używaj wentylatorów i klimatyzacji. Wietrz pomieszczenia rano i wieczorem.
• Pij wodę systematycznie, unikaj alkoholu.
• Pamiętaj o regularnych, lekkich posiłkach.
• Ogranicz przebywanie na pełnym słońcu.
• Nie zostawiaj dzieci ani zwierząt w samochodzie!

Zwracaj uwagę na objawy wyczerpania cieplnego (głęboka ciepłota ciała 38-40 stopni, obfite pocenie się, nudności, wymioty, ból głowy) lub udaru cieplnego (ciężkie odwodnienie, ciepłota ciała powyżej 40 stopni, zaczerwienienie twarzy, zawroty głowy, omdlenia, majaczenie) i w razie potrzeby udziel pierwszej pomocy - przenieś chorego do chłodnego, zacienionego miejsca i zdejmij z niego część odzieży, skrapiaj jego ciało chłodną wodą, wpraw powietrze wokół chorego w ruch, utrzymuj drożność jego dróg oddechowych i wezwij pogotowie ratunkowe (999 lub 112).

Przed suszą możesz zabezpieczyć się dbając o zapasy wody, o czym pisaliśmy w artykułach Zapasy awaryjne oraz Schronienie. Pamiętaj o wyższym zagrożeniu pożarowym podczas suszy!

Osuwiska ziemi

Zasięg występowania osuwisk na terenie Polski możemy znaleźć na mapach przygotowanych przez państwową służbę geologiczną w ramach projektu SOPO. Mapy te powinny być wykorzystywane przez samorządy do opracowywania planów zagospodarowania przestrzennego. Budynki budowane na rozpoznanych osuwiskach powinny być dodatkowo zabezpieczane (wzmocnione fundamenty, murek podporowy, drenaż i odwodnienie osuwiska), ich rozbudowa będzie ograniczona, a często samorząd nie wyda zgody na budowę.

Przed samym zjawiskiem trudno się zabezpieczyć - jest to zjawisko dość nieprzewidywalne, niemniej jesteśmy w stanie znaleźć pobliskie zagrożone tereny na mapie pod adresem https://geoportal.pgi.gov.pl/portal/page/portal/SOPO/Wyszukaj3 - pozwoli nam ona odpowiednio uzupełnić nasz plan awaryjny.

Skażenia

Skażenie wody

Występuje w przypadku wykrycia przekroczenia norm w wodzie pitnej. Lokalne służby będą na bieżąco informować o metodach postępowania - do czego można używać wody bieżącej. Do momentu ogłoszenia powrotu wyników do normy, należy pić tylko wodę butelkowaną.

Skażenie powietrza

Dzięki wielu różnym inicjatywom, większość miast w Polsce posiada już stację monitorowania jakości powietrza. Przed wyjściem na zewnątrz, zwłaszcza w sezonie zimowym, warto sprawdzić tą informację np. na mapie Airly. Jeśli jakość powietrza jest niska, należy unikać wychodzenia z domu lub zaopatrzyć się w maskę z filtrem.

Skażenie promieniotwórcze

Mapa aktywności radiacyjnej jest dostępna pod adresem https://remap.jrc.ec.europa.eu/Advanced.aspx - możemy na niej sprawdzić poziomy promieniowania w całej Europie i odpowiednio szybko się przygotować. W przypadku zagrożenia, należy pozamykać wszystkie okna i drzwi oraz systemy wentylacji. Zwierzęta należy przenieść do zamkniętych pomieszczeń i nie pozwolić im na spożywanie roślinności z zagrożonego obszaru. Następnie unikajmy wychodzenia z domu i oczekujmy na ewakuację.

Wojna

O sposobach postępowania w przypadku agresji innego państwa na terytorium Polski napiszemy w osobnym, dedykowanym artykule.

To ostatnia część serii "Gotowość Cywilna", lecz już niedługo kolejne poradniki. Obserwuj nasz Twitter, Facebook lub zasubskrybuj nasz kanał RSS, aby ich nie przegapić.

Źródła

• https://www.fema.gov/pdf/areyouready/basic_preparedness.pdfc
• https://www.twojapogoda.pl/wiadomosc/2020-02-26/poznaj-najwieksze-kleski-zywiolowe-ostatniej-dekady-w-polsce-ktore-kosztowaly-nas-miliardy-zlotych/
• https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/zdrowie/zdrowie/dzialalnosc-sluzb-ratowniczych-w-2018-roku,17,2.html
• https://www.gov.pl/web/kppsp-gniezno/pozary---najczestsze-przyczyny-powstania
• https://www.gov.pl/web/kgpsp/interwencje-psp
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Seria_tr%C4%85b_powietrznych_w_Polsce_(2008)
• https://wiadomosci.com/6-najtragiczniejszych-katastrof-naturalnych-w-najnowszej-historii-polski/
• https://www.gov.pl/web/rcb/wichura---jak-sie-przygotowac
• https://zpe.gov.pl/pdf/P14itf6wG
• https://wszechnica.org.pl/wyklad/najwieksze-powodzie-w-polsce/
• https://www.duw.pl/czk/informatory-i-poradniki/poradniki/9382,Poradnik-dotyczacy-zachowania-sie-w-sytuacji-zagrozenia-powodzia-i-powodzi.html#:~:text=miej%20przy%20sobie%20apteczk%C4%99%20pierwszej,poniewa%C5%BC%20mo%C5%BCe%20by%C4%87%20ona%20ska%C5%BCona.
• https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,co-sie-dzieje-z-twoim-cialem-podczas-mrozow--wystarczy-20-minut--zeby-doszlo-do-uszkodzen,artykul,21388542.html
• https://www.bip.swietochlowice.pl/bipkod/017/002/007#:~:text=Uruchamiaj%20silnik%20co%20godzin%C4%99%20na,dla%20wentylacji%20lekko%20uchyl%20okna
• https://www.ready.gov/earthquakes
• https://www.gov.pl/web/psse-wieliczka/chron-sie-przed-upalem
• https://www.pgi.gov.pl/osuwiska/sopo-baza-wiedzy/11482-jak-unikac-zagrozen-osuwiskowych.html
• https://monitoring.paa.gov.pl/maps-portal/
• https://www.stawiguda.pl/userfiles/OC/informator_o_ochronie_przed_promieniowaniem_w_przypadku_awarii_elektrowni_jadrowej.pdf